TEMEL KAVRAMLAR

Tehlike ve Risk

Afet yönetiminin en temel iki kavramı olan tehlike ve risk kavramları, günlük hayatımızda sıkça birbirlerinin yerine kullanılan, aslında birbirlerinden farklı sonuçları ifade eden, ancak birbiriyle etkileşim halinde iki kavramdır.

Tehlike

Afet yönetiminde “Ne olabilir?” sorusuna bir cevap olan tehlike kavramı, “Can ve mal kayıplarına neden olmak ile birlikte, toplumun sosyo-ekonomik düzen ve etkinliklerine, doğal çevreye, doğal, tarihi ve kültürel kaynaklara zarar verme potansiyeli olan doğa, teknoloji ve insan kaynaklı olay veya olaylar zinciri” olarak tanımlanmaktadır.

Risk

Risk kavramı, “Bir tehlikenin belirli bir zaman ve mekanda gerçekleşmesi durumunda tehdit altında olan unsurların alacağı hasarın düzeyine bağlı olarak oluşacak potansiyel kayıplar” şeklinde tanımlanmaktadır.

Öncelikle bu iki tanımın bizleri ulaştırdığı sonuç, riskin, tehlikeye bağlı olarak ortaya çıktığı sonucudur. Bir başka ifade ile, insanlar, diğer canlılar, yapılar gibi cansız varlıklar ve diğer değerler gibi unsurlardan herhangi birinin risk altında olabilmesi için, öncelikle tehlike altında olması, yani tehlikeye maruz kalması gerekmektedir. Ancak bu etkileşim, farklı bir sorunun sorulması sonucunu da doğurmaktadır: Tehlikenin varlığı, her zaman riskin varlığını da doğurmakta mıdır?

Bu sorunun cevaplanabilmesi için zarar görebilirlik ve buna bağlı bazı kavramların da tanımlanmasını gerektirmektedir.

Zarar görebilirlik

Zarar görebilirlik, “Potansiyel bir olayın meydana gelmesiyle toplumun uğrayabileceği olası ölüm, yaralanma, hasar, yıkım ve kayıp ve zararların bir ölçütü” şeklinde ifade edilmektedir. Bir başka ifade ile zarar görebilirlik, toplumun baş edebilme kapasitesinin tersidir.

Maruziyet 

Maruziyet kavramı, “Belirli bir tehlikenin etkisine alabileceği veya etkilediği insan ve kıymetlerin miktarı ve sayısı”nı ifade etmektedir. Dolayısıyla maruziyetin varlığı, bir tehlike ile bu tehlikenin etki alanındaki insan ve kıymetlerin varlığı ile değerlendirilmektedir.

Savunmasızlık 

Savunmasızlık afet yönetiminde “Burada olur mu? Olursa bize  neler olur?” sorularının cevabıdır. Afetin meydana gelmesiyle toplumun uğrayabileceği olası kayıp ve zararın derecesidir.

Afet yönetimi açısından son derece önemli olan bu kavramlar ışığında risk kavramı yeniden okunduğunda riskin, tehlike,  savunmasızlık ve maruziyet kavramlarının bir bileşkesi olduğu sonucuna ulaşılmaktadır.

Yönetebilirlik 

Afet yönetiminde riskin daha doğru bir şekilde tanımlanabilmesi, yönetebilirlik kavramı ile de doğrudan ilişkilidir. Yönetebilirlik kavramı; “olası risklere karşı mevcut kurumsal sistemler, hazırlık seviyesi, planlama, mevcut zarar azaltma tedbirleri, kanunlar ve yönetmelikler, erken uyarı ve tahmin, kamu bilinci, bilgi sistemleri, kaynaklar, eğitim seviyeleri, katılım gibi değişkenlere bağlı olarak bir afet durumunda etkilenen toplumun, zarar ve kayıpları en aza indirgeme ve onunla baş edebilme seviyesi ve kapasitesi” olarak tanımlanmaktadır.

Tanımdan da anlaşılacağı üzere afet riski altındaki toplumun kapasite ölçütünü oluşturmaktadır. Bu bağlamda toplumun baş edebilme kapasitesi ne kadar yüksekse, risk değeri de o kadar az olacaktır.